Халықтың денсаулығын қамтамасыз ету үшін Солтүстік Қазақстан облысының су ресурстарын мониторингілеу, тазарту және ұтымды пайдалану үшін жоғары технологиялық шешімдерді әзірлеу және енгізу

ИРН BR28712227 жобасы Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің 2025–2027 жылдарға арналған бағдарламалық-нысаналы қаржыландыруы аясында іске асырылуда.

Бағдарлама жетекшісі: Исақаев Е.М., биология ғылымдарының кандидаты, «М. Қозыбаев атындағы СҚУ» КЕАҚ Басқарма Төрағасы – Ректоры.

Жобаның ғылыми жетекшісі: Берилло Дмитрий Александрович, PhD, М. Қозыбаев атындағы СҚУ профессоры (Scopus h-index 24), daberillo@ku.edu.kz

Жобаның үйлестірушілері: А. А. Қақабаев, биологиялық ғылымдар кандидаты, Ғылым және инновациялар жөніндегі Басқарма мүшесі, және А. С. Шаяхметова, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, Агартехнологиялық факультеттің деканы.

Орындау мерзімдері: 2025-2027 ж.ж.

Жобаның мақсаты: Солтүстік Қазақстан облысында денсаулық сақтауды, азық-түлік қауіпсіздігін және экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз етумен байланысты практикалық міндеттерді шешудің жоғары технологиялық тәсілдерін енгізуге бағытталған су мәселелері жөніндегі ғылыми-технологиялық орталық құру.

Күтілетін нәтижелер:

Бағдарламаны іске асыру аяқталған сәтте қамтамасыз етілетін болады:

1. сатылған ғылымды қажетсінетін өнімнің және/немесе инжинирингтік көрсетілетін қызметтердің көлемі ғылыми-техникалық тапсырма бойынша бөлінген соманың кемінде 10% - % құрауға тиіс;
2. негізгі капиталға тартылған даму инвестицияларының көлемі ғылыми-техникалық тапсырма бойынша бөлінген соманың кемінде 7% - % құрауы тиіс;
3. ғылымды қажетсінетін өнімдер мен қызметтерді өткізу қорытындылары бойынша салық аударымдарының болуы;
4. ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызметтің инновацияларын әзірлейтін және/немесе коммерцияландыратын кемінде 3 (үш) стартап тіркелген;
5. ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызметтің әзірлеуші инновациялары және/немесе коммерцияландырушы нәтижелері стартаптарды дамытуға тартылған қаражаттың (инвестициялардың) көлемі ғылыми-техникалық тапсырма бойынша бөлінген соманың кемінде 1,5% - % құрауға тиіс;
6. 30-дан кем емес ғалымдар мен мамандардың қатысуымен ғылыми-технологиялық және бизнес-акселерация жөніндегі іс-шараларды ұйымдастыру;
7. ғылыми-техникалық тапсырма бейіні бойынша кемінде 10 (он) PhD докторын шығару;
8. Web of Science дерекқорында импакт-фактор бойынша алғашқы екі квартильге (Q1, Q2) индекстелетін және (немесе) Scopus дерекқорында citescore бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда зерттеулер нәтижелері бойынша кемінде 50 (елу) мақала жариялау таңдалған ғылыми-техникалық тапсырма;
9. зерттеу нәтижелері бойынша КОКНВО ұсынған журналдарда кемінде 20 (жиырма) мақала жариялау;
10. шетелдік патенттік бюроларда (еуропалық, американдық, жапон, Британдық) кемінде 3 (үш) патент немесе Derwent Innovations Index (Web of Science, Clarivate Analytics) дерекқорына енгізілген кемінде 1 (бір) шетелдік немесе халықаралық патент не кемінде 5 (бес) зияткерлік меншік объектісі (патент; Ақпараттық технологиялар саласындағы өтінімдер үшін - Қазақстан Республикасының Ұлттық зияткерлік меншік институтында тіркелген авторлық куәлік).
11. зияткерлік меншік объектілеріне құқықтарды беру шарттарының кемінде 1 (бір) лицензиялық шарттары мен шарттары;
12. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес ғылыми-техникалық тапсырмалармен жүзеге асырылатын қызмет түрі бойынша аккредиттеу аттестатын және/немесе лицензия алу.
13. бағдарлама бейіні бойынша зертханалар үшін аккредиттеу немесе аккредиттеу саласын кеңейту.
14. сатып алынған жабдық электрондық зертханалардың (e-lab) бірыңғай платформасында тіркелуге міндетті.

Бағдарлама нәтижелері бойынша мынадай күтілетін нәтижелерге қол жеткізілетін болады:

• Жарлық жер асты және жер үсті суларының, оның ішінде су тасқыны кезеңінде ластануына байланысты эпидемиялық тәуекелдерді азайту бойынша ұсынымдар әзірленді.
• СҚО елді мекендерінің ауыз суының сапасын гигиеналық бағалау нәтижелері алынды.
• СҚО жер асты және жер үсті су көздерінің су сапасының халықтың денсаулығына әсерін, оның ішінде су тасқыны кезеңіндегі маусымдық өзгерістер тәуекелдерін эпидемиологиялық бағалау нәтижелері алынды.
• Су тасқынының маусымдық өзгерістері кезінде жер асты және жер үсті су көздерінің су сапасының эпидемиологиялық жағдайын болжау моделі құрылды.
• СҚО ағынды суларындағы патогендік және шартты-патогендік микроорганизмдердің мазмұны мен кеңістіктік-уақыттық сипаттамалары бойынша ақпараттық деректер базасы алғаш рет құрылды.
• СҚО-да жұқпалы аурулардың өршуінің алдын алу мақсатында су тасқынынан кейінгі кезеңде су пайдалану пункттерінде микроорганизмдердің мониторингі бойынша ұсыныстар әзірленді және сыналды.
• Суды химиялық және микробиологиялық талдау бойынша жылжымалы зертхана құрылды.
• СҚО суармалы суларында патогендердің тіршілік әрекетінің факторлық моделі әзірленді.
• Ген суармалы судағы патогендердің концентрациясының жоғарылауын жедел тестілеуге арналған мобильді қосымша құрылды.
• Тұңғыш рет уытты гүлденуге және/немесе антропогендік әсерге ұшыраған (судың гидробиологиялық, гидрохимиялық құрамының өзгеруі негізінде) су объектілерін оңалту мүмкіндігі туралы қорытынды жасалды.
• Акт орталықтандырылған шаруашылық-ауыз сумен жабдықтау үшін пайдаланылатын микробтық ластану көздерін, ашық су көздерін көрсете отырып, аумақты картаға түсірді.
• Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілерінің және ғылыми ұсынымдардың талаптарын ескере отырып, Есіл өзенін, Шекаралық су қоймаларын (Сергеевское) және ірі көлдерді қоса алғанда, СҚО-ның негізгі су объектілеріне биоиндикация жүргізу әдістері мен өлшемшарттары әзірленді.
• СҚО су айдындарында мекендейтін биологиялық түрлердің номенклатурасы құрылды және су ресурстарының жануарлардың генетикалық аппаратына уытты және мутагендік әсерін бағалау жүргізілді.
• ГАЖ алғаш рет генотоксичность деңгейі жоғары су айдындары туралы деректердің ГАЖ-технологиялары негізінде веб-портал құрылды және оларды шаруашылық қызметте пайдалану бойынша ұсынымдар әзірленді.
• Қазақстан Республикасында алғаш рет ғылыми-негізделген ұсынымдар әзірленді және тауарлық балықтың сапасы мен қауіпсіздігін арттыру бойынша Chlorella Vulgaris SKO a RKM-0870 микробалдыр штаммының көмегімен биологиялық оңалту технологиясын қолданудың тиімділігі туралы есеп қалыптастырылды.
• СҚО-да гидрологиялық режим өзгерістерінің адам өмірі мен денсаулығына, сондай-ақ ауыл шаруашылығы мен өндірісті жүргізуге әсері бойынша ГАЖ-технологиялар негізінде веб-портал құрылды.
• СҚО-да Есіл өзені арнасының интерактивті картасы нақты уақыт режимінде гидрологиялық режим туралы деректерді жаңартумен әзірленді.
• Көктемгі су тасқыны процестерін бағалау мен болжаудың перспективалық моделі құрылды.
• СҚО-да халықтың өмірі мен денсаулығының сапасын жақсарту мақсатында нормативтік-құқықтық актілердің тұжырымдамалық және құқықтық негіздері әзірленді.
• Акт жаңартылатын энергия көздері мен суару жүйелерін басқару үшін мобильді қосымшалардың прототиптерін жасау бойынша білім алушылар арасында хакатон өткізілді
• Өмір туралы ғылымдар мен денсаулық сақтау саласында жаңа кадрларды қалыптастыруға бағытталған инновациялық білім беру бағдарламалары әзірленді.
• ЖББ эпидемиология және халықтың денсаулығын қорғау саласындағы курстардың бағдарламалары әзірленді.
• Ауыл шаруашылығы жануарларын суару үшін судың сапасын бақылаудың тиімді әдістері әзірленді.
• Су және энергетикалық ресурстарды тұтынуды үнемдеуді ескере отырып, суарудың қажетті технологиялық процестерінің орындалуын қамтамасыз ететін суару кешенін автоматтандыруға арналған бағдарламалық және техникалық құралдар әзірленді.
• Аккредиттелген зертханалары бар ғылыми-технологиялық кешен құрылды.
• Аналитикалық және статистикалық есептеулер агроөнеркәсіпте қолданылатын су сапасының өзгеруіне тез жауап беру үшін жүргізілді.
• Өсімдік шаруашылығында заманауи ирригациялық жүйелерді енгізудің ғылыми негіздемесі бойынша қызметтер көрсету.

Жобаның сипаттамасы:

Осы ғылыми бағдарламаны іске асыру Солтүстік Қазақстан халқын су ресурстарымен қамтамасыз етуге, азық-түлік қауіпсіздігін нығайтуға және табиғи ресурстарды тиімді басқаруға байланысты өзекті міндеттерді шешуге елеулі үлес қосуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бағдарламаның алға қойған міндеттері өңірдің инновациялық дамуын ынталандыра отырып, оның ғылыми және технологиялық әлеуетін айтарлықтай нығайтуға ықпал ететін болады. Бағдарлама әрқайсысы белгілі бір тапсырмалар тізімін қамтитын бес қосымша блок түрінде құрылымдалған. Алғашқы төрт блок су ресурстары мәселелерін зерттеуге және аймақтың азық-түлік қауіпсіздігін жақсартуға бағытталған, ал бесінші блок ғылыми-технологиялық зертханалық кешен құруға бағытталған:

I. Блок.

СҚО өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының базасында орталықтандырылған шаруашылық-ауыз сумен жабдықтау, ауыз су және суару су көздеріне эпидемиологиялық-гигиеналық зерттеулер жүргізу арқылы халықтың денсаулығын қорғау жөніндегі шаралар кешенін әзірлеу:

• СҚО-дағы суармалы сулардың химиялық және микробиологиялық құрамын олардың халық денсаулығының эпидемиологиялық көрсеткіштеріне әсерін бағалау үшін зерттеу, сондай-ақ су арқылы берілетін анықталған патогендерге талдау жүргізу.
• СҚО елді мекендерінің ауыз суының сапасына гигиеналық бағалау жүргізу, олардың ластану көздерін сипаттайтын СҚО су ресурстарының тізілімін құру.
• СҚО жер асты және жер үсті су көздерінің су сапасының халықтың денсаулығына әсерін, оның ішінде су тасқыны кезеңіндегі маусымдық өзгерістердің тәуекелдерін эпидемиологиялық бағалау мен болжау беру.
• Халықаралық тәжірибе трансфертін қамтитын СҚО су объектілерінің экологиялық жай-күйі туралы тұтынушыларды уақтылы хабардар ету мақсатында IoT-құрылғылардан деректерді жинау және өңдеу үшін жасанды интеллектті қолдану мүмкіндіктерін зерттеу бойынша зерттеулер жүргізу.
• Пәнаралық құзыреттіліктерді дамыту шеңберінде білім алушылардың қатысуымен суармалы суда патогендердің шоғырлануын арттыруды жедел тестілеу бойынша мобильді қосымша құру.
• ХҚКО-ның Chlorella Vulgaris SKO a RKM-0870 микробалдырлары штаммының көмегімен су айдындарын оңалту және тазарту технологиясын уытты гүлденуге және/немесе антропогендік ластануға ұшыраған СҚО су объектілерін оңалту жөніндегі ауқымды жобаны іске асыруға, оның ішінде экстремалды ауа райы жағдайлары, ұзаққа созылған су тасқыны және су тасқыны кезінде қолданудың тиімділігін айқындау бойынша эксперименттік жұмыстар жүргізу халықтың денсаулығына қауіп төндіреді.
• Халықаралық озық тәжірибені ескере отырып, қоғамдық денсаулық сақтау іс-шараларын қолдау және инфекциялық вспеттер мен пандемиялар жағдайында жедел әрекет ету үшін әртүрлі мақсаттағы сулардың микробиологиялық құрамын мониторингтеу бойынша ұсынымдар әзірлеу.
• Халықтың денсаулығына әсер ететін су құрамының өзгеруін және санитариялық-эпидемиологиялық қызметтердің жедел ден қоюын мониторингтеу үшін СҚО ағынды суларында бактериялар мен вирустардың болуы туралы ақпаратты қамтитын ГАЖ-технологиялар негізінде веб-портал құру.
• СҚО жағдайында инновациялық тест-жүйелерді пайдалана отырып, суды химиялық және микробиологиялық талдау бойынша мобильді зертхана құру.

II. Блок.

Халықтың пайдалануға жарамдылығын анықтау мақсатында СҚО су айдындарына кешенді зерттеулер жүргізу:

• Су сапасына әсер ететін өзен бассейнінің гидрологиялық режиміндегі өзгерістерді биоиндикациялау мақсатында Есіл өзені бассейніндегі гидрологиялық процестердің өзгеруін бағалау бойынша зерттеулер жүргізу және СҚО-дағы су объектілеріне антропогендік әсерді төмендету бойынша ғылыми-негізделген ұсынымдар әзірлеу.
• Маусымдық өзгерістерді ескере отырып, зерттелетін су айдындарында өмір сүретін биологиялық түрлерді бақылаудың жаңа ғылыми негізделген бейімделу әдістерін әзірлеу.
• Су ресурстарының жануарлардың генетикалық аппаратына уытты және мутагендік әсерін мамандандырылған бағалауға бағытталған білім алушылардың білім беру бағдарламаларын сүйемелдеу үшін ғылыми негізделген ұсыныстар дайындау.
• Chlorella Vulgaris SKO a RKM-0870 микробалдырлары штаммының көмегімен биологиялық оңалту технологиясын қолданудың тиімділігін анықтау, балық шаруашылығы су айдындарының өнімділігін арттыру, балықтың жаппай қатып қалу қаупін азайту және оттегінің қалыпты концентрациясын сақтау бойынша эксперименттік жұмыстар жүргізу.
• Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілерінің және ғылыми ұсынымдардың талаптарын ескере отырып, Есіл өзенін, Шекаралық су қоймаларын (Сергеевское) және ірі көлдерді қоса алғанда, негізгі су объектілеріне биоиндикация жүргізу әдістері мен өлшемдерін әзірлеу. Гендік уыттылық деңгейі жоғары су айдындарының веб-порталы түрінде мәліметтер базасын құру және оларды шаруашылық қызметте пайдалану бойынша ұсыныстар әзірлеу.
• СҚО шегінде Есіл өзені арнасының физикалық параметрлері мен гидрологиялық режимінің өзгеруі туралы жедел және тарихи деректерді көрсететін ГАЖ-технологиялар негізінде өңірдің эпидемиологиялық жағдайына және халқының денсаулығына тікелей әсер ететін су тасқыны және төтенше жағдайлар тәуекелдерін азайту үшін веб-портал әзірлеу.

III. Блок.

Халықтың қауіпсіздігі мен денсаулығын қамтамасыз ету, Органикалық Ауыл шаруашылығын жүргізу және қоршаған ортаны қорғау үшін озық халықаралық стандарттар негізінде тұрақты су пайдалану технологияларын әзірлеу:

• Адам денсаулығына қауіп төндірмеу үшін су көрсеткіштерінің мал азығының сапасына және мал шаруашылығы өнімдерінің қауіпсіздігіне әсерін зерттеу.
• Адам денсаулығына зиянды әсерді болдырмау және дайын өнімнің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында суды физика-химиялық және биологиялық тазартуды қоса алғанда, қайта өңдеу кәсіпорындарында технологиялық процестер үшін суды тазарту және дайындау жүйелерін әзірлеу.
• Ауыл шаруашылығы өнімдерінің өнімділігін, сапасын арттыруға және орнықты даму мақсаттарына қол жеткізуге, су ресурстарын сақтауға және адам денсаулығы мен қоршаған ортаға теріс әсерді барынша азайтуға бағытталған суару режимдерін оңтайландыру мақсатында СҚО климаттық жағдайларына бейімделген өсімдіктерді су тұтынуды басқару моделін әзірлеу.
• ҚР Адам денсаулығы және қоршаған ортаны қорғау саласындағы нормативтік-құқықтық базаны талдау. СҚО-да халықтың өмірі мен денсаулығының сапасын жақсарту мақсатында тұжырымдамалық және құқықтық негіздерді әзірлеу.

IV. Блок.

Цифрлық шешімдерді пайдалана отырып, ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін арттыру, антропогендік факторлардың қоршаған ортаға әсерін азайту әдістерін әзірлеу және жасау:

• Су ресурстарын тиімді бөлу мақсатында суарудың технологиялық процестерін орындаудың Телеметрия деректерін жинау және өңдеу бойынша әлемдік тәжірибелер мен зерттеулерге талдау жүргізу.
• СҚО аумағында қоршаған ортаға әсерді азайту мақсатында жаңартылатын энергия көздерін пайдалана отырып, сумен және энергиямен жабдықтауды оңтайландыру арқылы суару кешендерін автоматтандырудың инновациялық технологияларын енгізу.
• Білім алушылардың біліктілік жұмыстары шеңберінде жаңартылатын энергия көздері негізінде суару жүйелерін басқару үшін мобильді қосымшалардың прототиптерін құруы.
• Өмір туралы ғылым және денсаулық сақтау саласында жаңа кадрларды қалыптастыруға бағытталған инновациялық білім беру бағдарламаларын әзірлеу.

Жаңа зертханалардың ашылуы:

1. Су сапасын бағалау зертханасы.
2. Мультимодальды микроскопия және биосенсорлық технологиялар зертханасы.
3. ГАЖ технологиялары зертханасы.
4. Микробиология зертханасы.
5. Агрохимиялық Талдау Зертханасы.
6. Экологиялық токсикология және биоәртүрлілік зертханасы

Список лабораторий проекта:

1. Лаборатория АгроХимАналитика (АХА) (УЛК, 1 этаж)

Цель лаборатории: Оценка агроэкологических и радиологических характеристик почв и кормов, мониторинг загрязнителей вс/х экосистемах, обеспечение устойчивого агроводопользования и безопасности продукции животноводства.

Зав. лабораторией: Алмауль Бегалинова

Сотрудники: м.н.с Усеинов Азамат Айсаевич

Основные задачи лаборатории:

Физико-химический анализ почв и кормов: Определение pH, органического вещества, макро- и микроэлементов.

Используемое оборудование:

• ВЭЖХ с УФ-детектором, атомно-абсорбционный спектрометр МГА-1000, спектрофотометр PE-5300 VI.
• Мобильная лаборатория - экспресс-оценка в полевых условиях.

Определение остаточных загрязнителей: Хроматографический анализ пестицидов, тяжёлых металлов и органических соединений, Оценка биоаккумуляции загрязняющих веществ в почве и корме.

Приборы:

• ГХ/МС Agilent 5977B,
• газовый хроматограф Agilent 8890,
• анализатор ртути РА-915М.

2. Лаборатория оценки качества воды (УЛК, 1 этаж)

Цель лаборатории: Комплексная оценка физико-химического, органического и микробиологического состава питьевой и поверхностной воды, включая определение загрязнителей и санитарно-эпидемиологическую безопасность.

Зав. лабораторией: Гордиенко Оксана Геннадьевна

Состав лаборатории: Dr. Bachir Yaou Balarabe ( в.н.с., h-index 10), Dr. В.н.с. Gadetskaya Anastassiya (h-index 8), Масалимова Бакытгуль Кабыкеновна, (к.х.н., h-index 8, в.н.с.), Мещанова А.Г. (м.н.с.), Рубе Варвара Анатольевна (н.с.), Чемчик Дмитрий к.х.н. (с.н.с), Караубаева А А (н.с.), Шарипова С.А. (с.н.с.) к.х.н., Топорков Илья (лаборант).

Основные задачи лаборатории:

Физико-химический анализ воды:

• Определение мутности, солености, жесткости, растворённого кислорода, содержания тяжёлых металлов, анионов (нитраты, сульфаты, фосфаты и др.).
• УФ-спектрофотометр (Shimadzu UV-1900i) - анализ сложных систем методом дифференциальной спектрофотометрии.
• Ионный хроматограф 940 Professional IC Vario - определение ионного состава питьевой и поверхностной воды.
• Спектрометр атомно-абсорбционный с электротермической атомизацией МГА-1000,
• Анализатор ртути «РА-915М»

Органический состав и пестициды:

• ВЭЖХ с Масс детектором (Жидкостной хромато-масс-спектрометр модель Triple Quad 5500+, AB Sciex, 5062231 +EXION AC);
• Электрофорезная система - анализ органических молекул (белки, ДНК).
• ИК-фурье спектрометр ALPHA II с ATR модулем обладает широким спектром применения, включая анализ зерна, молока и молочных продуктов.

Молекулярно-генетический анализ:

• Nano DNA/RNA спектрометр - определение микроконцентраций нуклеиновых кислот, экспресс-оценка микробного загрязнения воды.

Микробиологический контроль:

• Фильтрация проб воды для выявления санитарно-индикаторных микроорганизмов (кишечная палочка, энтерококки и др.).
• Прямой флуоресцентный микроскоп - визуализация флуоресцентно-меченых микроорганизмов.
• Анализ нормальной микробиоты и определение биологической активности водных микробов.

3. Лаборатория экологической токсикологии и биоразнообразия (Корпус №2, 3 этаж, каб. 306)

Цель лаборатории: Разработка и внедрение научно обоснованных методов биоиндикации и водных экосистем СКО, включая реку Есиль, пограничные водохранилища (Сергеевское) и крупнейшие озера, с целью оценки и минимизации антропогенного воздействия на качество воды и биологическое разнообразие.

Зав. лабораторией: Корнилова Анна Александровна

Сотрудники: Зубань И. А. (h-index 4), Маратова, Кондратьева Екатерина Сергеевна (лаборант).

Основные задачи лаборатории:

• Разработать и апробировать методы и критерии биоиндикации основных водных объектов СКО, учитывая сезонные и гидрологические изменения.
• Провести комплексные исследования изменений гидрологических процессов в бассейне реки Есиль и оценить их влияние на качество воды и состояние экосистем.
• Разработать адаптированные методики биологических видов, обитающих в ограниченных водоемах, с учетом сезонных изменений и экологических факторов.
• Подготовить научно обоснованные рекомендации для сопровождения образовательных программ, направленных на изучение токсичного и мутагенного водных ресурсов на генетических аппаратах животных.
• Провести экспериментальные исследования по эффективности биологической реабилитации водоемов с использованием штамма микроводоросли Chlorella vulgaris SKO A RKM-0870 для повышения продуктивности рыбохозяйственных водоемов, снижения риска массового замора рыбы и поддержания нормального здоровья населения.

4. Лаборатория микробиологии

Цель лаборатории: Проведение комплексных исследований и гигиенических оценок качества воды из централизованного хозяйственно-питьевого водоснабжения, питьевого водоснабжения и поливной воды в СКО, а также эпидемиологической оценки качества подземных и надземных водоисточников на здоровье населения с учетом сезонных изменений и прогнозированием рисков ухудшения качества воды.

Зав. лабораторией: с.н.с., Dr. Yerkanat Kanafin (h-index 10)

Состав лаборатории: Стогниев Иван Михайлович, Садовская Мария Николаевна (врач эпидемиолог, н.с.), Звенигородская Марина Викторовна (н.с.), Охмат Ирина Сергеевна (лаборант).

Основные задачи лаборатории:

• Провести микробиологический и гигиенический анализ качества воды в источниках централизованного хозяйственно-питьевого водоснабжения, а также питьевой и поливной воды на территории СКО.
• Оценить сезонные колебания показателей качества воды, особенно в паводковый период, с выявлением периодов повышенного загрязнения.
• Выполнить эпидемиологический анализ качества водоисточников (подземных и поверхностных) на состояние здоровья населения.
• Разработать методики Диптихов и оценки качества воды, адаптированные к региональным особенностям СКО и современным экологическим условиям.
• Прогнозировать потенциальные риски и угрозы, связанные с воздействием качества воды, с осторожностью принятия мер по предотвращению негативных последствий для здоровья населения.
• Подготовить научно-обоснованные рекомендации для органов здравоохранения и водоснабжения по обеспечению безопасности водных ресурсов и снижению санитарно-эпидемиологического риска.

5. Лаборатория ГИС-технологий (УЛК, 1 этаж)

Цель лаборатории: мониторинг экологического состояния окружающей среды (вода, почва, воздух, биоразнообразие) с использованием технологий дистанционного зондирования и геоинформационных систем (ГИС) для оперативного выявления и картирования экологических рисков.

Зав. лабораторией: Доскенова Бану Бейсеновна, к.б.н.

Состав лаборатории: Сартин Сергей Александрович, Исмагулова Салтанат Макановна, PhD с.н.с., Алешин Д.В., Мажитова Гульнур Забихуллаевна  н.с., Шогжанова Меруерт Болатовна м.н.с., Гололобова Евгения Георгиевна м.н.с., Седельников Игорь Александрович м.н.с., Касимова Светлана Александровна, Шугулова Дина Каировна, м.н.с.

Основные задачи лаборатории:

• Сбор и интерпретация пространственных экологических данных:

Использование программного обеспечения ЭРА для сбора, анализа и визуализации данных по качеству воды, воздуха и почвы. Проведение экологического мониторинга с последующей интеграцией данных в ГИС-платформы.

• Аэрофотосъёмка и мультиспектральное картирование: Получение высокоточных мультиспектральных и RGB-снимков с БПЛА:

-     Геоскан 201 - для мультиспектральной съёмки;

-     Геоскан 401 Геофизика и Геоскан 401 с GNSS - для геофизических и топографических измерений;

-     ВВ4-Mini с AlphaAir - лазерное сканирование и построение 3D-моделей;

-     Геоскан Пионер - учебно-методическая платформа;

-     Камера Sony ZV-E10 - фотосъёмка в высоком разрешении.

• Геопривязка и навигация: Получение точных координат (X, Y, Z) загрязнённых объектов (водоёмы, сточные выбросы и т.п.) с использованием высокоточного геодезического оборудования:

-     CHCNAV iBASE и CHCNAV i73+.

• Оценка геннотоксичности и биологических угроз: Выявление водоёмов с повышенной геннотоксичностью и наличием патогенов путём дистанционного и контактного анализа. Поддержка других лабораторий путём предоставления пространственно-точных данных для химико-биологических анализов.

Ожидаемые результаты:

• Создание эколого-гидрологической ГИС-карты региона с указанием координат загрязнённых точек и уровней риска.
• Выявление и регулярный мониторинг зон с повышенной токсичностью, микробиологической угрозой и загрязнением.

6. Лаборатория многомодальной микроскопии и биосенсорных технологий (2 корпус, 1 этаж, каб 106а)

Цель лаборатории: разработки и внедрения современных методов анализа и мониторинга качества воды, биологических жидкостей и окружающей среды на основе мультисенсорных подходов, микроскопии высокого разрешения и передовых технологий пробоподготовки в перспективе для поточного анализа клинических образцов.

Зав. лабораторией: Dr. Sulemenova Akmaral (h-index 5), Dr Neda Eghtesadi (h-index 6)

Состав лаборатории: Семенюк Владислав Владимирович н.с., Ташибаев Рустем Маратович (м.н.с.), Dr.Y.Veera Manohara Reddy(в.н.с., h-index 21), Dr. S. Lokeswara Reddy  (в.н.с., h-index 10), Ricoveer (Rico) Shergill (с н.с., h-index 7).

Основные задачи лаборатории:

• Разработка и валидация биосенсорных систем нового поколения, в том числе: электрохимических биосенсоров с использованием молекулярно импринтированных полимеров (MIPs) для селективного обнаружения токсикантов (пестицидов, тяжелых металлов, бактериальных токсинов); Потенциостатических и импедансных сенсоров для анализа вод различного происхождения и биологических образцов.
• Пробоподготовка и концентрирование образцов: Разработка фильтрующих материалов и адсорбентов (например, на основе криогелей) для предварительного концентрирования низкоуровневых загрязнителей; использование криотермостатов, лиофильной сушки и вакуумной плазменной очистки для подготовки образцов к микроскопии и электрохимическому анализу.
• Микроскопический и спектроскопический анализ: Применение флуоресцентной и конфокальной микроскопии для анализа клеток, микроорганизмов, растительных и биологических тканей; Использование сканирующего электронного микроскопа для морфологического анализа фильтров, образцов почв, минералов и бактерий до и после процессов очистки и биоремедиации.
• Физико-химическое и термодинамическое исследование биопроцессов: Измерение тепловых эффектов роста микроорганизмов с помощью изотермического калориметра (ТАМ III) для мониторинга процессов биоремедиации и контроля микробиологической активности.
• Анализ качества воды и контроль наночастиц: Определение размера, заряда и распределения наночастиц с использованием Zetasizer Lab; Разработка методов экспресс-контроля питьевой, сточной и поверхностной воды.
• Разработка методологии калибровки и подтверждающего анализа: Использование высокоэффективной жидкостной хроматографии с масс-спектрометрией (ВЭЖХ-МС) как подтверждающего метода для верификации данных биосенсоров и построения калибровочных моделей.

Запланированные Startup

1. Startup Фильтры для очищения воды и для очищения технической воды для с/х
2. Startup Влагоудерживающие полимеры для почв и защита от эрозии почвы
3. Startup Биотехнологическая переработка с/х отходов в органические удобрения
4. Startup Создание мобильного сенсора для мониторига качества воды в водоемах

Коммерциализация

1. Предоставление услуг по анализу воды и с/х продукции 2-мя аккредитоваными лабораториями
2. Консалгинговые услуги по системам для очищения воды «КызылЖарСу», «ЕвразияМилк», «Радуга» и др.
3. Предоставление услуг по анализу образцов в рамках выполнения других ГФ, ПЦФ, ГМУ и ЖасГалым и внутривузовских грантов выполняемые через приобретение расходных материалов для аккредитованных лабораторий согласно общему прейскуранту цен за анализ
4. Консалтинговые услуги по мониторингу
5. Привлечение инвестиций в Стартап компании
6. Подача заявок на коммерциализацию разработок в Фонд Науки РК

Планы на подготовку докторантов до конца 2027 года